Zawsze fascynowali mnie ludzie studiujący filozofię lub inne równie „praktyczne” kierunki. Pomijając nieliczne osoby, które od samego początku planowały karierę naukową na uczelni, na usta cisnęło mi się mimowolnie pytanie: „A gdzie zamierzasz potem pracować?” Podobnie czułam się rozmawiając z ludźmi, którzy w rocznych szkołach policealnych starali się uzyskać tytuł „specjalisty ds. psychologii i pedagogiki” itp.

Z drugiej strony nie zapomnę historii zdobywania zawodu przez moją szkolną koleżankę. Z Anią chodziłam do jednej klasy w szkole podstawowej i w liceum – w sumie 12 lat. Kolegowałyśmy się, często rozmawiałyśmy, można więc uznać, że dość dobrze znałam jej zainteresowania i osobowość. Pamiętam, że od najmłodszych lat Ania chciała być przedszkolanką. Wiadomo, że zainteresowania zmieniają się wraz z wiekiem, ale w wielu rozmowach moja koleżanka potwierdzała wciąż chęć pracy z dziećmi. Wspólnie interesowałyśmy się studiami pedagogicznymi. Ja zgodnie z zainteresowaniami wybrałam i zaczęłam studiować pedagogikę. Ania, mimo wciąż deklarowanych zainteresowań pracą dziećmi, za namową (a być może również naciskiem) ze strony rodziców wybrała nieinteresujące ją studia ekonomiczne (oboje rodzice Ani ukończyli ten kierunek). Choć nasze drogi edukacyjne rozeszły się, nadal interesowałam się tym, co działo się z moją szkolną koleżanką. Po roku studiów ekonomicznych porzuciła je na rzecz technologii drewna, gdyż tylko na taki kierunek dostała się rok później. Tak więc dziewczyna, która zawsze chciała pracować z dziećmi, została ostatecznie dobrze wykwalifikowanym stolarzem.

Powyższe opowieści świadczą o tym, jak trudno dokonać właściwego wyboru zawodu. Najczęściej człowiek podejmuje tę decyzję w młodym wieku, gdy trudno mu jeszcze określić, co chciałby w życiu robić. Ma wiele wątpliwości, czym powinien się kierować przy wyborze zawodu. Czy ważniejsze są zainteresowania, satysfakcja z wykonywanej pracy, czy też przy wyborze zawodu należy kierować się kwestiami finansowymi? Spróbuję w dalszej części artykułu podać kilka wskazówek, co zrobić, by wybór zawodu był jak najbardziej optymalny.

Czym kierują się młodzi?

Dwa lata temu pisząc pracę magisterską z zakresu doradztwa zawodowego, miałam możliwość poznania motywów, jakimi kierowali się młodzi ludzie (z Poznania i okolic) dokonując wyboru dalszej szkoły i zawodu. Duży wpływ na dokonywane wybory miała możliwość uzyskania pożądanego wykształcenia (średnie lub wyższe) bądź realne możliwości uczenia się (uczniowie, którzy zdawali sobie sprawę z wyraźnych problemów z nauką, wybierali z konieczności szkoły zawodowe). Często ważny dla młodych ludzi jest szeroki wachlarz zatrudnienia (możliwość zatrudnienia w wielu miejscach pracy w danym zawodzie) i atrakcyjne (ich subiektywnym zdaniem) wynagrodzenie. W dużym stopniu młodzież kieruje się też swoimi zainteresowaniami i umiejętnościami. Młodzi ludzie chcieli również wykonywać „ciekawą” pracę i kierowali się tym, czy lubią dany zawód czy nie. Deklarowali też często, że biorą pod uwagę sytuację na rynku pracy.

Zainteresowania, zdolności i umiejętności

Młodzi ludzie często w swoich wyborach zawodowych kierują się zainteresowaniami. Jeśli ktoś interesuje się „kabelkami”, to najprawdopodobniej wybierze zawód związany z elektryką. Podobnie gdy kogoś interesuje działanie programów komputerowych, zapewne zechce zostać informatykiem. Niejednokrotnie wybrany w ten sposób zawód będzie trafionym wyborem. Jednak z zainteresowaniami trzeba być ostrożnym. To, że ktoś lubi w szkole matematykę, nie oznacza automatycznie, że dobre będą dla niego studia matematyczne. Różnica między przedmiotami szkolnymi a odpowiadającymi im kierunkom studiów często jest zasadnicza.

Kolejne niebezpieczeństwo związane z kierowaniem się zainteresowaniami przy wyborze zawodu, to nieuwzględnienie zdolności i umiejętności. Nie każdy, kto interesuje się sportem, będzie dobrym sportowcem. Na co więc zwrócić uwagę? Na to, czy nasze zainteresowania przekładają się na konkretną wiedzę i umiejętności w danej dziedzinie. Nawet jeżeli ktoś bardzo lubi język polski, pisanie wypracowań i czytanie książek, lecz cierpi na dysortografię lub dysleksję, nie będzie dobrym polonistą.

Czym więc powinniśmy się kierować w tym zakresie? Na początku rzeczywiście należy zastanowić się nad swoimi zainteresowaniami. Drugim krokiem powinno być rozpoznanie swoich zdolności, czyli tych rzeczy, których robienie łatwo nam przychodzi. Rozmaitych zdolności powinniśmy jednak szukać w każdej dziedzinie życia. Tak więc, obok zdolności plastycznych, muzycznych czy matematycznych, mogą się znaleźć np. umiejętność nawiązywania kontaktu, dar przekonywania czy doskonała pamięć. Podobnie należy postąpić z rozeznawaniem umiejętności, czyli tego, co naprawdę potrafimy zrobić. Dopiero wspólne rozpoznanie własnych zainteresowań, zdolności i umiejętności pozwoli nam na prawidłowe rozpoznanie naszych predyspozycji zawodowych.

Wartości są ważne!

Rzadko kiedy wybierając zawód zastanawiamy się nad tym, jakie wyznajemy wartości. A jednak okazuje się to bardzo istotne. Mam łatwość nawiązywania kontaktu z ludźmi, jestem przekonująca, znam techniki psychologicznego wpływu na ludzi, a jednak nie nadaję się do pracy, w której musiałabym manipulować ludźmi dla celów firmy. Ja tego nie chcę i potrafię zrobić właśnie ze względu na wartości, które wyznaję.

Wyznawane wartości wiążą się nie tylko z moralnością bądź etyką zawodową. Dobrze jest też zastanowić się, jak ważne jest dla nas wynagrodzenie za pracę, stabilność zatrudnienia czy przewidywalne godziny pracy. W przeciwnym razie, jeśli w pracy zawodowej dojdzie do ciągłego frustrowania tych potrzeb (stanowiących dla nas w danym momencie określoną wartość), to mimo wykonywania czynności które lubimy, praca może się dla nas okazać zbyt uciążliwa i męcząca, a nawet doprowadzić do rezygnacji z zawodu.

Często bywa tak, że szukając pracy musimy wybrać: wyższe zarobki czy stabilne zatrudnienie. Ten wybór pojawia się już często podczas podejmowania decyzji zawodowych – nauczycielowi ciężko będzie się dorobić fortuny, za to menedżer czy trener sportowy nie może być pewny jutra. Jeśli dany element pracy ma dla nas zbyt duże znaczenie byśmy mogli długo z niego rezygnować, warto się zastanowić, czy warto kształcić się w zawodzie, który go nie zaspokoi.

A co z rynkiem pracy?

Dokonując wyboru zawodu trzeba uwzględnić sytuację na rynku pracy. Przede wszystkim warto sprawdzić sytuację na rynku lokalnym (w naszym województwie). Powinniśmy śledzić też tendencje krajowego rynku pracy (zwłaszcza, jeśli jesteśmy gotowi zmienić miejsce zamieszkania), a jeśli bierzemy pod uwagę możliwość wyjazdu za granicę, powinniśmy zainteresować się również rynkiem międzynarodowym.

Jak to zrobić? Na pewno warto śledzić, jakie oferty pracy najczęściej pojawiają się w naszym miejscu zamieszkania, na jakich specjalistów jest największe zapotrzebowanie w naszym regionie. Jeśli chcemy znać tendencje z kilku lat, warto na stronach internetowych Wojewódzkich Urzędów Pracy poszukać rankingów zawodów deficytowych i nadwyżkowych. W ten sposób dowiemy się, w jakich zawodach w najbliższych latach trudno będzie znaleźć zatrudnienie, a które powinny cieszyć się dość dużą popularnością. Informacje te powinniśmy potem uwzględnić przy samym wyborze zawodu.

Jeśli okaże się, że wybieramy zawód nadwyżkowy, w którym już teraz jest za mało miejsc pracy, za kilka lat możemy mieć problem z uzyskaniem pracy w takim zawodzie. Możemy oczywiście podjąć ryzyko kształcenia w takim zawodzie, ale warto zastanowić się, czy nie lepiej wybrać pokrewną dziedzinę, w której łatwiej będzie potem znaleźć zatrudnienie.

Gdy nadal są wątpliwości…

Dotychczasowe rozważania dotyczyły samodzielnego wyboru zawodu. Nie każdy jednak potrafi wybrać zawód samodzielnie. Pierwszymi i niejako naturalnymi sprzymierzeńcami w wyborze zawodu są z całą pewnością rodzice. Często znając dobrze swoje dziecko, pomagają mu ukierunkować wybory, zwracają uwagę na to, co jest naprawdę istotne i czym należy się kierować. Jednak historia Ani, którą przytoczyłam na początku artykułu, pokazuje, że czasem mogą oni chcieć realizować własne pragnienia, tak więc trzeba te porady przyjmować z pewną ostrożnością. Często w wyborze zawodu „pomagają” też rówieśnicy. Ilu z nas zna kogoś w swoim otoczeniu, kto wybrał ten sam zawód (szkołę), co ulubiony kolega czy koleżanka. Jednak takie wybory rzadko kiedy okazują się trafne.

Poza osobami, które znajdując się w otoczeniu człowieka podejmującego decyzję o wyborze zawodu, w naturalny sposób udzielają mu porad, są też osoby które profesjonalnie zajmują się doradztwem edukacyjno-zawodowym. Tacy doradcy wyposażeni są w różne profesjonalne testy do badania zainteresowań i predyspozycji zawodowych, podpowiedzą jak uwzględnić swoje cechy osobowościowe przy wyborze zawodu, pomogą sformułować profesjonalnie dokumenty aplikacyjne na konkretne stanowisko. Pomogą dokonać wyboru zawodu, choć nie zrobią tego za nas. Gdzie ich szukać? W szkołach gimnazjalnych i ponadginazjalnych, w urzędach pracy, w różnego rodzaju centrach doradztwa zawodowego, w biurach karier i innych podobnych miejscach. Te usługi najczęściej są nieodpłatne, a często pomagają rozwiać wątpliwości lub sprecyzować wybór (np. jeśli w danym kierunku można się kształcić w kilku miejscach).

Jeden zawód na całe życie?

Wydawałoby się, że wybór zawodu jest tak istotny dlatego, że tej decyzji najczęściej dokonuje się tylko raz w życiu. Istotnie, do niedawna rzeczywiście tak było. Jednak tempo zmian zachodzących we współczesnym świecie zmusza nas do ciągłego dokształcania się, poszerzania swojej wiedzy i umiejętności, aby nadążyć za tymi zmianami. Wraz z rozwojem nauki i techniki, pojawianiem się nowych urządzeń i technologii, pojawiają się nowe zawody i potrzebni są specjaliści nowego rodzaju. W dzisiejszych czasach rzadko kto pracuje przez całe życie zawodowe w jednym zakładzie pracy. Są specjaliści, którzy uważają, że w obecnym czasie, człowiek w ciągu swojego życia będzie wykonywał nie jeden zawód, ale około czterech czy siedmiu. Tak więc okazuje się, że na każdym etapie życia ważna jest umiejętność właściwego dokonywania wyboru zawodu.

Dokonanie właściwego wyboru zawodu nigdy nie jest rzeczą łatwą. Zawsze jest jakimś kompromisem między marzeniami, zainteresowaniami, tym, co chcielibyśmy robić, a ograniczeniami narzucanymi nam przez rzeczywistość. Jak w wielu dziedzinach życia, najlepszym rozwiązaniem jest poszukanie „złotego środka”. Z jednej strony powinniśmy kierować się swoimi zainteresowaniami, zdolnościami i umiejętnościami przy wyborze zawodu, bo to one stanowią nasze predyspozycje do dobrego wykonywania danej pracy. Nie wolno nam jednak zapominać o realnej sytuacji na rynku pracy i możliwości zdobycia zatrudnienia w wymarzonym zawodzie. Uwzględnienie wielu czynników i znalezienie w trakcie wyboru kompromisu, który umożliwi nam zaspokojenie najważniejszych dla nas potrzeb i wartości, najprawdopodobniej sprawi, że będziemy mogli przez szereg lat pracować z satysfakcją w wybranym zawodzie.