Przez wieki śpiew był ozdobnikiem liturgii. Gdy język łaciński był niezrozumiały dla ludzi, lud modlił się, nierzadko posługując się muzyką. Podświadomie pielęgnował zasadę, że śpiew jest nieodłączną częścią kultu. W ten sposób tworzyła się bogata spuścizna śpiewu kościelnego. Jednak śpiew ten jedynie towarzyszył sprawowanej liturgii.

W liturgii odnowionej przez Sobór Watykański II, którą sprawujemy w swoim języku, również znalazło się miejsce dla śpiewu. I, co najważniejsze, zmieniło się jego znaczenie. Już nie dodatek, ale konkretna część i wyraz sprawowanej liturgii. W konstytucji soborowej czytamy, że: "muzyka kościelna będzie tym wznioślejsza, im ściślej zespoli się z czynnością liturgiczną, czy to serdeczniej wyrażając modlitwę, czy przyczyniając się do jednomyślności, czy wreszcie nadając uroczysty charakter świętym obrzędom."

Skoro śpiew został zespolony z liturgią, musi zatem stanowić z nią jedną całość. Muzyka ma pomagać przeżyć Bożą obecność, jak również przyswoić przesłanie, które towarzyszy obrzędom. Stąd pieśni liturgiczne powinny nawiązywać do przeżywanego święta, okresu liturgicznego i szczególnych okoliczności sprawowanej celebry. Szczególnym zaś nośnikiem indywidualnych dla każdej Mszy Świętej treści jest Liturgia Słowa.

O wiele łatwiej nam się przeżywa liturgię i łatwiej z niej wyciągnąć owoce, gdy w pieśniach przewija się ten sam temat, co w Słowie Bożym. Gdy wychodzimy z kościoła, pozostająca w uszach pieśń jest szczególnym nośnikiem treści zawartej w liturgii. We wspólnym śpiewie nasza odpowiedź na usłyszane Słowo staje się również bardziej świadoma i realna do spełnienia.

Śpiew liturgiczny możemy podzielić na dwie grupy. Pierwsza z nich to części stałe, których teksty, a w niektórych wypadkach nawet melodie, są ściśle określone. Do części stałych należą wszelkie odpowiedzi, wspólne aklamacje, oraz tzw. Msze, czyli teksty o stałej treści, do których nie ma stałej melodii. Należą do nich: Kyrie (Panie, zmiłuj się nad nami), Gloria (Chwała na wysokości Bogu), Sanctus (Święty, Święty, Święty) i Agnus (Baranku Boży). Należy zadbać, żeby te śpiewy stanowiły przewijającą się przez Eucharystię całość, stąd dobieramy zawsze jedną grupę tych śpiewów. Najłatwiejszy klucz to według numeracji w Mszach gregoriańskich (np. Missa VIII de Angelis) czy według autorów (np. Msza ks. Dwornika, Msza ks. Pawlaka rytmiczna). Podstawowym kwalifikatorem jest tu tekst, zatem należy wykluczyć używanie w liturgii utworów o dodanych, usuniętych czy zmienionych tekstach, jak np. „Hosanna wjeżdżającemu na osiołku”.

Teksty wyznaczone przez Kościół, choć zmienne, znajdujemy w Liturgii Słowa. Są nimi psalm responsoryjny i śpiew przed Ewangelią. Nie zastępujemy ich innymi tekstami, a dobierając melodię wyraźnie rozróżniamy te dwa śpiewy. Śpiew przed Ewangelią nie jest ciągiem dalszym psalmu, zatem nie może być śpiewany na tą samą melodię. Śpiew przed Ewangelią ma w uroczysty sposób wprowadzić do szczególnego Orędzia, jakim jest Dobra Nowina.

Sposób doboru części zmiennych

Procesja wejścia:

– w mszale podana jest antyfona na wejście, gdyż w śpiewie gregoriańskim śpiewano ją z graduałem, czyli psalmem na wejście; antyfona wprowadza w temat liturgii i od jej początku nazwane są niektóre Msze, np.

= Rorate – Spuśćcie – msza adwentowa o Najświętszej Maryi Pannie,

= Requiem – Odpoczywanie – msza żałobna

= Laetare – Ciesz się – IV Niedziela Wielkiego Postu,

= Gaudete – Radujcie się – III niedziela Adwentu

= Cantare – Śpiewajcie – Zwiastowanie Pańskie

– można śpiewać graduał ze wskazaną antyfoną albo pieśń o charakterze dnia albo okresu liturgicznego,

– śpiewa lud albo schola, chór naprzemiennie z ludem

– rozpoczyna akcję liturgiczną

– towarzyszy procesji wejścia i ewentualnemu okadzeniu ołtarza,

– pogłębienie jedności zgromadzenia

– wprowadza w myśl okresu, święta

– należy rozpocząć zanim asysta wyjdzie z zakrystii, kończy się, gdy celebrans jest na miejscu przewodniczenia,

– gdy się nie śpiewa: kapłan, kantor albo wszyscy recytują antyfonę.

Przygotowanie darów:

– towarzyszy złożeniu darów na ołtarzu i przedstawieniu ich Bogu,

– przygotowanie zgromadzonych — nie tylko materialne ale przede wszystkim duchowe,

– rozpoczyna eucharystyczne uwielbienie, otwiera Liturgię Eucharystyczną,

– pieśń o miłości bliźniego, radości w dawaniu,

– gdy się nie śpiewa: lud uczestniczy w dialogu przygotowania darów.

Komunia Święta:

– towarzyszy Komunii kapłana i wiernych,

– duchowe zjednoczenie przyjmujących Komunię,

– radość serc — wydźwięk paschalny, a nie adoracyjny — nie robimy z Komunii święta Bożego Ciała,

– braterski charakter procesji,

– nawiązanie do Ewangelii: Słowo Ciało się stało,

– może być śpiewana wyznaczona w mszale antyfona na Komunię z psalmem albo inna pieśń,

– można śpiewać pieśni okresowe, np. kolędy, pieśni chrzcielne, pasyjne, wielkanocne,

– śpiew na Komunię rozpoczyna się zaraz po ukazaniu postaci (ma towarzyszyć także Komunii kapłana),

– po pieśni bądź pieśniach na Komunię zaleca się chwilę ciszy,

– gdy się nie śpiewa: kapłan, kantor albo wszyscy recytują antyfonę.

Uwielbienie:

– śpiew zalecany, ale nie konieczny,

– uwielbienie Boga Ojca albo Trójcy Przenajświętszej (nie samego Jezusa),

– wyraża naszą miłość.

Rozesłanie:

– towarzyszy procesji wyjścia,

– pewna dowolność w doborze.

W doborze śpiewu liturgicznego pamiętamy również o przeżywanym okresie liturgicznym. Warto zauważyć, że czas Adwentu i czas Wielkiego Postu podzielone są na dwie części, które mają nieco różny wydźwięk treściowy. Należy odzwierciedlić to również w doborze śpiewu:

Adwent, cz. 1: do 16 grudnia:

– liturgia mówi o oczekiwaniu na paruzję (przyjście powtórne) i święta,

– pieśni na temat oczekiwania, przygotowania na spotkanie z Panem,

– w Mszach roratnich także maryjne o przygotowaniu na Narodzenie Jezusa.

– w niedzielę nie śpiewa się Gloria, nadzwyczajnie pojawia się ten śpiew na Mszach roratnich.

Adwent, cz. 2: od 17 grudnia:

– liturgia mówi o wydarzeniach bezpośrednio poprzedzających przyjście Jezusa,

– pieśni o tych wydarzeniach,

– antyfony adwentowe: jest 7 specjalnych antyfon zawierających wezwania do przychodzącego Jezusa z zaznaczeniem Jego Imion objawionych w Starym Testamencie — zaleca się, by stosować odpowiednie antyfony w poszczególne dni (zawarte są np. w pieśni Mądrości, która),

– w niedzielę nie śpiewa się Gloria, nadzwyczajnie pojawia się ten śpiew na Mszach roratnich.

Okres Narodzenia Pańskiego:

– liturgia mówi o Wcieleniu Syna Bożego,

– kolędy,

– od święta Objawienia Pańskiego również kolędy o Mędrcach ze Wschodu,

– w niedzielę Chrztu Pańskiego także pieśni o Chrzcie Jezusa, Jordanie, uniżeniu Jezusa,

– nie śpiewamy pastorałek na Mszy,

– w tradycji polskiej kolędy śpiewa się po okresie Narodzenia Pańskiego do 2 lutego, jednak poza liturgią, bo trudno utulać do snu 30-letniego Jezusa jako Małe Pieścidełko (zasada integralności pieśni z treściami konkretnej liturgii),

– kolędy pojawiają się ponownie 2 lutego, w związku z odniesieniem do 40 dnia od narodzenia Jezusa,

– w oktawie Narodzenia Pańskiego śpiewa się Chwała.

Okres pokutny Wielkiego Postu (do IV tygodnia):

– liturgia mówi o pokucie i nawróceniu,

– pieśni o pokucie, przemianie,

– na nabożeństwach pasyjnych także pasyjne (o Męce Pańskiej),

– w niedziele nie śpiewa się Gloria, nie śpiewa się również pieśni z alleluja.

Okres pasyjny Wielkiego Postu (od V Niedzieli Wielkiego Postu):

– liturgia mówi o Męce i przygotowaniach do niej,

– pieśni o Męce Jezusa,

– w niedziele nie śpiewa się Gloria, nie śpiewa się również pieśni z alleluja.

Niedziela Palmowa:

– tak jak w okresie pasyjnym,

– procesja ma charakter radosnego wjazdu Jezusa do Jerozolimy – pieśni pochwalne, radosne, choć nieco stonowane świętowanie.

Triduum Paschalne:

– Msza Wieczerzy Pańskiej: o Eucharystii, miłości, krzyżu,

– Liturgia ku czci Męki Pańskiej: o krzyżu,

– Wigilia Paschalna i Uroczystość Zmartwychwstania Pańskiego: o Zmartwychwstaniu.

Okres Wielkanocny:

– liturgia mówi o objawieniu się Zmartwychwstałego oraz zgłębia treści o Jezusie chwalebnym,

– o Zmartwychwstaniu, allelujatyczne,

– nawiązanie do Chrztu Świętego,

– w II Niedzielę: o Miłosierdziu,

– w IV Niedzielę: o Dobrym Pasterzu i powołaniach,

– w Wniebowstąpienie: o wstąpieniu do Nieba, misji Apostołów,

– po Wniebowstąpieniu: przyzywanie Ducha Świętego (oczywiście dalej także wielkanocne),

– w maju nie umaryjniamy liturgii, zwracamy uwagę nadal na tajemnicę Zmartwychwstania,

– w Oktawie Wielkanocnej śpiewa się Chwała.

Okres zwykły:

– wsłuchujemy się w przesłanie Jezusa.

Przesłanie liturgii zaznacza się również w przeżywanych obchodach liturgicznych. Warto to zaznaczyć odpowiednim śpiewem. Zatem w święta ku czci Maryi i świętych pamiętamy o samych świętych, jeśli tylko znamy pieśni o nich mówiące, jak również o ich „kompetencjach” wstawienniczych. W świętach Maryjnych warto zwrócić uwagę na konkretną tajemnicę z życia Maryi zawartą w danym obchodzie liturgicznym.

Szczególną treść, którą należałoby podkreślić w śpiewie liturgicznym, nasuwają nam również obrzędy związane z udzielaniem Sakramentów Chrztu, Bierzmowania, Święceń czy Małżeństwa. Podobnie Msza żałobna, szczególnie pogrzebowa, jest okazją, by wydobyć jakże istotne dla chrześcijanina przesłanie nadziei. To szczególny czas ogłaszania również śpiewem prawdy o Zmartwychwstaniu, zwycięstwie nad śmiercią i grzechem. Nie mają zaś nic wspólnego z chrześcijańskim pogrzebem treści o ostatnim spotkaniu.

Odpowiedni dobór pieśni liturgicznych może niesamowicie pomóc wiernym w przeżywaniu Eucharystii. Zatem na animatorze muzycznym spoczywa wielka odpowiedzialność poprowadzenia ludzi ścieżką zbawienia przez święte obrzędy już w momencie przygotowywania zestawu śpiewów. Warto przy tym jednak pamiętać, że istotnym celem śpiewu na liturgii jest jednoczenie zgromadzonego ludu. Nie można dopuścić, by Msza stała się okazją koncertu scholi czy organisty. Zatem należy koniecznie jeszcze podkreślić, że należy dobierać śpiewy na miarę możliwości zgromadzonego ludu. Zadaniem zaś scholi będzie podtrzymywanie tego śpiewu, tudzież przewodzenie śpiewom responsoryjnym, w których lud powtarza określony fragment pieśni.