Dzięki staraniom św. biskupa Józefa Pelczara 100 lat temu w Rzymie powstał Papieski Instytut Polski. Mieszkają tu stu­diujący w Wiecznym Mieście księża. Jeszcze dłuższą historię ma Papieskie Kolegium Polskie, które kiedyś pełniło funkcję polskiego seminarium.

Właściwie pierwsze kolegium dla Polaków w Rzymie zostało utwo­rzone 1 września 1582 r. przez św. Filipa Nereusza. Była to realizacja postanowień Soboru Trydenckiego, który nakazał utworzenie we wszystkich krajach seminariów duchownych, a ich rzymskim odpo­wiednikiem stawały się kolegia narodowe przeznaczone dla kształce­nia wybranych duchownych z różnych krajów w samym centrum chrześcijaństwa niejako „przy boku Papieża”. Po kilku latach jednak instytucja ta, mająca przygotowywać do przyjęcia święceń kapłań­skich, przestała istnieć. Dopiero w wieku XIX, dzięki staraniom księży zmartwychwstańców, udało się zgromadzić środki na ponowne utwo­rzenie kolegium. Ale nie tylko brak funduszy był przeszkodą. Idea ta spotkała się ze sprzeciwem różnych środowisk, m.in. w liście ambasa­dora austriackiego do papieża Piusa IX czytamy, że „kolegia zagra­niczne są w Rzymie pod opieką właściwych rządów, a ponieważ rządu polskiego nie ma, więc i kolegium polskiego być nie powinno”. Pa­pież stanowczo i ze spokojem odpowiadał: „Ci biedni Polacy nie mają dziś swojego króla. Więc ja będę w Rzymie ich królem. To kolegium będzie moje”. Ostatecznie Pius IX powołał 9 marca 1866 r. Papieskie Kolegium Polskie.

W początkowych latach ono także służyło przede wszystkim forma­cji kandydatów do kapłaństwa, ale przez cały czas działalności gościło także kapłanów, którzy studiowali na różnych rzymskich uczelniach kościelnych. Od połowy XX wieku zadaniem Kolegium jest przyjmo­wanie księży polskich, którzy po ukończeniu studiów seminaryjnych są wysyłani przez swoich biskupów do Rzymu w celu uzyskania spe­cjalizacji.

Kolegium dwukrotnie zmieniało siedzibę. Z pierwszego domu na Via Salara Vecchia przy samym Forum Romanum kolegiaści przenie­śli się do dawnego klasztoru maronitów na Via dei Maroniti 22 przy Kwirynale, w pobliżu Fontanny di Trevi. Od 1936 r. jego siedzibą jest dom przy Piazza Remuria 2A na Awentynie – jednym z siedmiu wzgórz Rzymu.

Drugi z domów dla księży studentów w Rzymie mieści się przy via Pietro Cavallini 38. Za datę powstania Papieskiego Instytutu Polskie­go w Rzymie uznaje się 19 marca 1910 r., kiedy Kongregacja Konsy­storialna wydała dekret „Religioso Poloniae gentis” powołujący do ży­cia tę polską placówkę kościelną. Powstała ona dzięki staraniom św. biskupa Józefa Sebastiana Pelczara, który 13 maja 1909 r. uzyskał od papieża Piusa X pisemną aprobatę i błogosławieństwo.

Dlaczego powstała kolejna polska placówka w Wiecznym Mieście? W ówczesnej sytuacji rozbiorów jednym z głównych celów powołania Instytutu do istnienia było – jak to jest wyrażone w „Poufnym memo­riale” – zabezpieczenie kontaktu polskiej hierarchii kościelnej ze Stoli­cą Świętą i ustrzeżenie tych kontaktów od obcych wpływów. Po dru­giej wojnie światowej, kiedy sytuacja stała się jeszcze trudniejsza, więk­szego znaczenia nabierała pomoc, jakiej ówcześni rektorzy udzielali bi­skupom w kontaktach ze Stolicą Apostolską.

Od samego początku zmierzano też do tego, by Instytut Polski był miejscem spotkania księży z różnych diecezji całej Polski. Fakt, że od­bywało się ono na nowym i niezależnym terenie był też elementem sprzyjającym integracji kapłanów z różnych dzielnic Polski. W ten spo­sób udawało się przenosić zdobyte wartości na szersze kręgi ducho­wieństwa w kraju, będącego wówczas pod zaborami.

Przy opisywaniu tych szczególnych domów polskich w Rzymie nie sposób pominąć wątku oazowego. Stali mieszkańcy Papieskiego In­stytutu Polskiego w Rzymie to oprócz posługujących tu sióstr i braci zakonnych, także wspólnota Instytutu Niepokalanej Matki Kościoła. Pierwsze członkinie Instytutu przybyły do Rzymu 22 marca 1989 r. Także w tym domu mieszkał i pracował nad positio w sprawie proce­su beatyfikacyjnego ks. Franciszka Blachnickiego ks. Adam Wodar­czyk, dzisiejszy moderator generalny Ruchu Światło-Życie.