Bazylika św. Piotra - serce Watykanu. Co roku przybywają tu niezliczone rzesze pielgrzymów. Chcą zobaczyć papieża, wziąć udział w najważniejszych uroczystościach kościelnych. Ale też dotknąć historii. Żywej historii, uobecnianej w tym miejscu przez pierwszego papieża - św. Piotra, który od samego Jezusa otrzymał nakaz prowadzenia Kościoła.

Dzieje Apostolskie milczą na temat miejsca, do którego w trakcie prześladowań chrześcijan udał się Apostoł Piotr. Informacje o jego pobycie w Rzymie znajdujemy w pierwszym z dwóch napisanych przez niego Listów, a także w Liście św. Pawła do Rzymian. Wiemy, że tu zginął śmiercią męczeńską. Wzmianki o tym znajdujemy w wielu dokumentach pochodzących zarówno z czasów, gdy żyli jeszcze apostołowie, jak i późniejszych. Opowiada o niej także Tacyt. Od niego dowiadujemy się, że 19 lipca 64 r. u stóp Palatynu wybuchł pożar. Gdy podejrzenie padło na Nerona, który - o czym było powszechnie wiadomo - myślał o całkowitej przebudowie miasta, ten rzucił podejrzenie na chrześcijan. W cyrku Kaliguli odbyła się straszliwa rzeź wyznawców Chrystusa, którą znamy w obrazach z sienkiewiczowskiego Quo Vadis. Ciała męczenników pogrzebano na zboczach pobliskiego Wzgórza Watykańskiego.

Cesarz Konstantyn, który nadał chrześcijanom wolność kultu, jako pewne wotum przyjaźni postanowił wybudować im bazylikę. Budowa rozpoczęła się w 326 r., a świątynia stanęła nad grobem św. Piotra. Nie było trudno go rozpoznać. Wszystkie groby na Wzgórzu koncentrycznie skupiają się wokół jednego, potwierdziły to także prace archeologiczne z 1940 r. Dziesięć lat później Pius XII ogłosił, że pod bazyliką św. Piotra w Watykanie istotnie znajduje się grób Apostoła. Kult Apostoła był rozwinięty w tym miejscu już ok. 120 r. Wskazują na to pozostawione przez przybywających do grobu św. Piotra pielgrzymów graffiti. Nieco później (ok. 160 r.; datę poświadczają odciśnięte pieczęcie Marka Aureliusza) został on otoczony ceglanym murem. Na jednej z czerwonych cegieł epigrafik Marghericie Guarducci udało się odczytać napis PETR (pierwsze litery greckiego imienia Piotr) oraz EN (zapewne było wcześniej „eni”, tzn. „jest tutaj”) „Petr(os) eni” - „Piotr jest tutaj”. Istotnie, w połowie długości muru znajduje się półkolista nisza, jest ona częścią większej konstrukcji wspartej niegdyś na dwóch marmurowych kolumnach; naprzeciwko niszy archeolodzy znaleźli ziemny grób z I wieku. To był pierwotny grób Piotra, ale okazał się pusty. Jednak relikwie też zostały odnalezione - jeszcze w starożytności przeniesiono je do wnęki wyłożonej marmurem w innym murze. Antropolodzy ustalili, że szczątki kostne należały do silnie zbudowanego mężczyzny w wieku 60-70 lat. W 1968 roku Paweł VI ogłosił, że relikwie św. Piotra zostały zidentyfikowane.

W ukończonej ok. 349 roku bazylice we wnętrzu świątyni widniał grób św. Piotra obudowany z trzech stron, tak by był widoczny dla pielgrzymów. Dzisiaj, aby zobaczyć miejsce pochówku pierwszego papieża trzeba zejść do Grot Watykańskich, które powstały na wskutek różnicy poziomów posadzek dawnej świątyni konstantyńskiej i współczesnej bazyliki. Pod koniec XV wieku, papież Juliusz II, podjął decyzję o zburzeniu grożącej zawaleniem bazyliki i zbudowaniu w tym miejscu nowej świątyni. Budowę rozpoczęto 18 IV 1506 r. Kierował nią Donato Bramante, a po jego śmierci kontynuowali je Rafael, Michał Anioł i inni jeszcze światowej sławy architekci. Ostatecznie prace nad tą ogromną świątynią (o powierzchni 22 000 m²) zostały zakończone w 1626 roku. Wewnątrz bazyliki wyraźnie zaznaczono miejsce konfesji, czyli świadectwa wiary św. Piotra. Została otoczona balustradą z 93 lampkami oliwnymi. Tuż obok wystawiono „ołtarz papieski” z wykonanym z brązu baldachimem Berniniego. Dwie rampy marmurowych schodów - niedostępnych dla zwiedzających - prowadzą do dolnej kapliczki, gdzie znajdują się relikwie pierwszego papieża.

W ramach obchodów 500-lecia rozpoczęcia budowy bazyliki św. Piotra zorganizowano specjalną wystawę w Watykanie. Od 12 października br. do 8 marca 2007 r. będzie można oglądać arcydzieła takich mistrzów jak Michał Anioł, Rafael i Tycjan, a także relikwie pielgrzymów do grobu św. Piotra - habit św. Franciszka z Asyżu i sandały błogosławionej Matki Teresy z Kalkuty. Nie bez znaczenia pozostaje fakt, że ekspozycji nadano tytuł „Petros eni”. Zwiedzających witać będzie przy wejściu fragment muru z napisem tej właśnie treści, znaleziony w podziemiach bazyliki. Bo dzisiaj bardziej niż parę stuleci wstecz trzeba przypominać, czym jest bazylika św. Piotra. Często przybywający tu o wiele bardziej zdają się być zaaferowani brązowym posągiem św. Piotra znajdującego się w głównej nawie bazyliki, którego koniecznie muszą pogłaskać po stopie (która powoli traci swoje kształty). A kiedy już znajdą się w podziemiach, w pośpiechu biegną do grobu Jana Pawła II, nie zatrzymując się niekiedy w ogóle przy grobie św. Piotra. Inaczej dostrzegliby znajdującą się obok inskrypcję: „Papież Jan Paweł II, po upływie roku od przyjęcia największego obowiązku apostolskiego, polecił wykonać dojście do Grobu Świętego Piotra, by w ten sposób wierni swobodniej nawiedzali i czcili to jakby centralne miejsce katolickiej wiary. Roku Pańskiego 1979, w pierwszym roku pontyfikatu”.