Ewangelie milczą o tym czy Jezus był dobrym tancerzem, czy miał piękny głos, czy potrafił grać na jakimś instrumencie. Jednak patrząc na kulturę i zwyczaje Izraelitów (na stronie poświeconej żydowskim tańcom – http://snunit.jewish.org.pl – znajduje się informacja, że biblijny język hebrajski zawiera 12 czasowników na określenie tańca) oraz znając Jezusa – to jak wkraczał w ludzką codzienność – trudno sobie wyobrazić, że na przykład unikał potańcówek. Wiemy, że bywał na weselach, brał udział w ucztach, a przecież to naturalne okazje by śpiewać i tańczyć.

W swoim nauczaniu Jezus kilka razy posłużył się obrazem tańca: powrót syna marnotrawnego świętowano z muzyką i tańcem (Łk 15, 25), przyganiając tym którzy zarówno lekceważyli słowa Jana Chrzciciela jak i Jego nauczanie, użył słów: To pokolenie podobne jest do przebywających na rynku dzieci, które przymawiają swym rówieśnikom: przygrywaliśmy wam, a nie tańczyliście¼ (Mt 11, 16-17). Dlatego myślę, że życie Jezusa musiało być przesiąknięte muzyką, tańcem, śpiewem.

Mamy jednakże tylko jedno ewangeliczne świadectwo, mówiące o tym że Jezus śpiewał. Mateusz i Marek zgodnie przytaczają zdarzenie, które miało miejsce na zakończenie Ostatniej Wieczerzy: po odśpiewaniu hymnu wyszli ku Górze Oliwnej (Mt 26, 30, Mk 14, 26). Prawdopodobnie był to któryś z psalmów zwyczajowo śpiewany w czasie wieczerzy paschalnej (Ps 113 – 118).

Jezus nie ujawnił więc przed nami swej muzykalności, możemy jednak na przykładach zawartych w Starym Testamencie prześledzić bogactwo i znaczenie muzyki w kulturze Izraela, kulturze która kształtowała naszego Mistrza.

Wczytując się w księgi biblijne, można zauważyć, że życie Izraelitów było przepojone muzyką, tańcem. Biblia ukazuje przede wszystkim zastosowanie muzyki w sprawowaniu kultu, w obrzędowości, a także w kontekście wojennym. Nie jest to jednakże regułą – można znaleźć przykłady mówiące, że muzyka służyła również celom prywatnym, mniej oficjalnym. Ponadto zdumiewające jest bogactwo używanych w Izraelu instrumentów muzycznych; w przywołanych poniżej przykładach znajduję 14 instrumentów, a myślę że całej w Biblii może ich być więcej.

Muzyka miała bardzo wiele zastosowań rytualnych. Wielkim wydarzeniem dla Izraela było sprowadzenie Arki Bożej do Miasta Dawidowego. W Drugiej Księdze Samuela możemy przeczytać o tym jak w czasie jej przenoszenia z Baali do Jerozolimy, Dawid, jak i cały dom Izraela tańczyli przed Panem z całej siły przy dźwiękach pieśni i gry na cytrach, harfach, bębnach, grzechotkach i cymbałach (6, 5)*. Tekst ten świadczy nie tylko o tym, że Izraelici chętnie śpiewali i tańczyli, ale ponadto robili to całej siły – w innym przekładzie – z wielkim zapałem.

Doniosłym wydarzeniem w królestwie był moment, gdy król naznaczał syna na swojego następcę. Gdy na polecenie Dawida namaszczano Salomona na króla nad Izraelem, grano na rogu, a następnie przy dźwiękach fletów okazywano radość tak wielką że ziemia drżała od okrzyków (1 Krl 1, 39-40).

Muzykę wykonywano w związku wykonaniem jakiegoś etapu prac budowlanych. W Księdze Ezdrasza znajdziemy tekst mówiący o tym, jak po położeniu fundamentów pod świątynię Pańską kapłani w uroczystych szatach wystąpili z trąbami, a lewici z cymbałami śpiewali na chwałę Pana (3, 10-11). Z kolei Księga Nehemiasza opowiada o uroczystości poświęcenia murów i bram Jerozolimy. Lud obchodził miasto radośnie śpiewając hymny i grając na cymbałach, harfach i cytrach (12, 27).

Zwycięstwo wojenne, kiedy lud zostaje uwolniony od lęku przed najeźdźcą, zawsze jest chwilą wielkiej radości. Naturalnym odruchem staje się zabawa, taniec, radosny śpiew. Na pewno dobrą okazją do śpiewu i tańców było cudowne ocalenie z rąk Egipcjan. Po przejściu przez Morze Czerwone prorokini Miriam grając na bębenku, porwała wszystkie kobiety do radosnego śpiewu i pląsów na cześć Pana (Wj 15, 20).

Po walce z Filistynami, w której sukces zapewnił wygrany przez Dawida pojedynek z Goliatem, kobiety z wszystkich miast witały powracających wojowników śpiewam, tańcem, grając na bębnach i cymbałach (1 Sm 18,6).

W Księdze Judyty opisana jest historia pogromu wojsk asyryjskich, do którego Judyta  przyczyniła się zabijając podstępnie naczelnego wodza najeźdźców Holofernesa. Zwycięstwo to świętowano śpiewam i tańcem. Zgromadziły się też wszystkie kobiety izraelskie, aby ją zobaczyć, i błogosławiły ją, i tańczyły wokół niej, a ona wzięła w ręce gałązki i podała kobietom, które jej towarzyszyły. Potem uczyniły sobie wieńce oliwne, ona i jej towarzyszki. I tańcząc szła przed całym ludem, prowadząc ze sobą wszystkie kobiety. Przyłączyli się też do nich wszyscy mężowie izraelscy i uzbrojeni, z wieńcami na głowach, i śpiewali głośno hymny (Jdt 15, 12-13). 

Na oddzielną uwagę zasługuje Księga Psalmów. Psalmy to przede wszystkim teksty o charakterze religijnym, modlitwy – prośby, błagania, uwielbienia kierowane ku Bogu. Mają one formę lirycznych tekstów przeznaczonych do wykonania śpiewem w oprawie muzycznej. Ponadto teksty psalmów informują nas też o sposobach muzykowania w Izraelu, przytaczają nazwy wielu różnych instrumentów muzycznych. Przykładowo w psalmie 33 występuje cytra, harfa dziesięciostrunna, psalm 92 dodaje lirę, psalm 98 mówi o graniu trąb i głosie rogu, a psalm 150 wzbogaca powyższe instrumentarium o bęben, struny, flet, cymbały dźwięczące i oddzielnie cymbały brzęczące. W wielu przypadkach tekst biblijny jest opatrzony oryginalnym komentarzem w jaki sposób należy wykonywać daną pieśń; na jaką melodię lub przy użyciu jakich instrumentów. psalm 5 należy wykonywać „na flety”,  psalm 46 – „na melodię Alamot”, Psalm 55 – „na instrument strunowe”, psalm 80 – „na melodię Lilie świadectwa…” itd. Dopisek „pieśń stopni” (Ps 120 – 134) – oznacza psalmy pielgrzymów zdążających do Jerozolimy. Znajdujemy też wskazania, które pieśni są do wykonywania chóralnego, a które do śpiewu indywidualnego. Na szczególne wspomnienie zasługuje Psalm 137 (fragment):

Nad rzekami Babilonu –

tam myśmy siedzieli i płakali,

kiedyśmy wspominali Syjon.

Na topolach tamtej krainy

zawiesiliśmy nasze harfy.

Bo tam żądali od nas

pieśni ci, którzy nas uprowadzili,

pieśni radości ci, którzy nas uciskali:

Zaśpiewajcie nam

jakąś z pieśni syjońskich!

Jakże możemy śpiewać

pieśń Pańską

w obcej krainie?

Z powyższego tekstu wynika, że Izraelici mieli pieśni o specjalnym znaczeniu, które nie nadawały się przygrywania dla rozrywki (można powiedzieć, że odmowa śpiewu była formą patriotyzmu). Ponadto określenie „pieśń syjońska” sugeruje, że musiały istnieć też inne pieśni „niesyjońskie” – repertuar był szerszy. Opisany płacz i gest zawieszenia harf na topolach mówi nam, że dla Izraelitów śpiewanie i granie służyło przed wszystkim do wyrażania radości. Można również domniemywać, że muzycy i śpiewacy Narodu Wybranego byli znani ze swego kunsztu wśród ościennych ludów, skoro żądano od nich pieśni.

Wszystkie te szczegóły są świadectwem tego, jak ważnym elementem życia biblijnych Izraelitów była muzyka i że formy jej wykonywania były bardzo rozwinięte i na wysokim poziomie.

Ponadto trzeba zaznaczyć, że poza Księgą Psalmów w całej Biblii można odnaleźć wiele innych utworów o podobnym charakterze, począwszy od kantyku Mojżesza (Wj 15), pieśni o studni (Lb 21, 17-18), kantyku Debory o zwycięstwie (Sdz 5), elegii Dawida na cześć Saula i Jonatana (2 Sm 1) itd., aż po kantyki Nowego Testamentu np. Magnifikat, Benedictus.

Muzyka w Izraelu miała tez wiele zastosowań w życiu codziennym. Znano jej działanie terapeutyczne: Kiedy zły duch zesłany przez Boga napadł na Saula, brał Dawid cytrę i grał. Wtedy Saul doznawał ulgi, czuł się lepiej… (1 Sm 16, 23).

Muzykowano również w chwili rozstania, czy spotkania po czasie rozłąki. Kiedy Jakub potajemnie uszedł z domu swego teścia Labana, ten ruszył w pościg i gdy go dogonił rzekł: czemu uciekłeś potajemnie (…) nic nie powiedziałeś, a przecież odprawiłbym cię z weselem: z pieśniami, bębnami i cytrami! (Rdz 31, 27). Chociaż Jakub nie skorzystał z tej formy pożegnania, widać że taki zwyczaj istniał. Z kolei w Księdze Sędziów możemy odnaleźć scenę uroczystego powitania; po zwycięstwie nad Amonitami wracał Jefte do Mispa, do swego domu, oto córka jego wyszła na spotkanie, tańcząc przy dźwiękach bębenków (Sdz 11, 34).

Instrumentów muzycznych używano również do komunikacji i sygnalizacji. Trudno może zaliczać do muzyki dźwięk dzwonków, którymi była obszyta szata kapłana pełniącego służbę (Wj 28, 34-35). Jednakże dzwonienie to miało znaczenie liturgiczne – wg przypisów Biblii Poznańskiej – dzwoneczki miały przypominać wiernym wielkość i świętość kultu sprawowanego przez arcykapłana.

W dziesiątym rozdziale Księgi Liczb możemy odnaleźć fragment mówiący o tym, że ustalone sygnały, grane przez synów Aarona na przeznaczonych do tego srebrnych trąbach, miały służyć do zwoływania zgromadzenia ludu, oznaczania pory zwijania obozu, wezwania do walki itp. 

Czego nas uczą wątki muzyczne w Biblii? Muzyka towarzyszyła ludziom od dawna w najróżniejszych sytuacjach życiowych. Jednakże bohaterowie biblijni najczęściej i z największym zapałem tańczyli, grali i śpiewali, gdy chcieli wyrazić chwałę Boga, gdy okazywali radość z ocalenia jakie dał im Pan. Myślę, że dla chrześcijanina, nawet gdy tworzy czy wykonuje muzykę niesakralną, natchnieniem winna być świadomość, że ocalił go Pan, który jest godzien wszelkiej chwały. Święty Paweł pisząc do Efezjan, zachęca nas: Napełniajcie się Duchem, przemawiając do siebie wzajemnie w psalmach i hymnach, i pieśniach pełnych ducha, śpiewając i wysławiając Pana w waszych sercach (5, 18-19) oraz podobnie do Kolosan: Napominajcie samych siebie przez psalmy, hymny, pieśni pełne ducha, pod wpływem łaski śpiewając Bogu w waszych sercach. I wszystko, cokolwiek działacie słowem lub czynem, wszystko czyńcie w imię Pana Jezusa, dziękując Bogu Ojcu przez Niego (3, 16-17).