List do Rzymian napisał Święty Paweł w czasie trzeciej podróży misyjnej, pod koniec swego pobytu w Koryncie, w którym spędził zimę przełomu lat 57-58 po Chr.

Gdy powstał List do Rzymian, ludność Rzymu obliczano na ok. milion mieszkańców. Stanowili ją głównie niewolnicy, plebejusze i wyzwoleńcy. Ze wszystkich części imperium napływali bowiem ludzie do stolicy, przyciągani chęcią zdobycia godności publicznych, użycia przyjemności, zrobienia kariery i zdobycia fortuny. Chrześcijanie w większości mieszkali w dzielnicach ubogich, a pochodzili ze wszystkich niemal prowincji imperium.

Okoliczności i cel powstania listu

Wśród egzegetów nie ma zgodności co do tego, czy w gminie rzymskiej większość stanowili chrześcijanie pochodzenia żydowskiego, czy też wierni pochodzący spośród pogan. Wiele argumentów przemawia zarówno za jedną, jak i za drugą grupą społeczną.

     Według Rz 1,11; 15,23 celem listu miało być przygotowanie gminy rzymskiej na przybycie Pawła. Po zakończeniu pracy misyjnej na Wschodzie zamierzał on rozpocząć ewangelizację Hiszpanii i po drodze odwiedzić gminę w Rzymie. Nie chcąc jednak głosić Ewangelii tam, gdzie została już ogłoszona, pragnął jedynie przejazdem odwiedzić Rzymian i dobrać spośród nich towarzyszy na podróż do Hiszpanii. Wersety 9,1nn pozwalają ponadto sądzić, że głównym motywem napisania tego listu była potrzeba skorygowania sposobu postępowania chrześcijan z pogaństwa, którzy z pogardą odnosili się do nawróconych Żydów (Rz 15,15n).

Po napisaniu Listu do Rzymian, z początkiem 58 r. Apostoł miał zamiar udać się do Jerozolimy ze składką zebraną w swoich gminach (Rz 15,25). Wręczył więc list niejakiej Febie, działającej we wschodnim porcie Koryntu, w Kenchrach (Rz 16,1n). Na Korynt, jako na miejsce napisania listu, wskazuje też wzmianka o Gajusie, o ile wspomniany gościnny gospodarz (Rz 16,23) jest identyczny z Koryntianinem Gajusem, ochrzczonym przez Pawła (1 Kor 1,14).

Autorstwo

Za Pawłowym autorstwem listu przemawiają liczne świadectwa najstarszej tradycji kościelnej: św. Klemens Rzymski, św. Ignacy, Polikarp. Również liczni heretycy gnostyccy cytują to pismo w swoich dziełach. Wyraźne świadectwo o autorstwie Pawłowym Listu do Rzymian daje św. Ireneusz, Klemens Aleksandryjski i Tertulian. Można je znaleźć także we Fragmencie Muratoriego i u Orygenesa. Jedyne poważniejsze trudności wysuwane wobec autentyczności listu dotyczą pochodzenia rozdziału 16 i doksologii (Rz 16,25-27), ale i one są raczej słabo argumentowane. Można więc uznać, że Paweł jest autorem całości obecnego Listu do Rzymian.

Zagadnienia literackie

W liście można wyodrębnić szereg urywków, należących do różnych gatunków literackich: perykopy o charakterze liturgicznym (Rz 1,1-7; 16,25-27), dyskusję przeprowadzoną w formie diatryby (2,1-25), dowodzenie metodami rabinackimi na podstawie tekstów biblijnych (3,1-20; 4,1-25; 9,6-11). Na ogół przeważa jednak teologiczny wykład kaznodziejski, przeplatany parenezą i napomnieniami (np. 6,1-14; 12,1n; 13,11-14).

Zagadnienia teologiczne

Z szeregu zagadnień dogmatycznych i moralnych wymienić trzeba: poznawanie Boga ze stworzeń (1,18-23), grzech pierworodny (5,12-21), chrzest (6,1-14), przybrane synostwo Boże wierzących (8,14-17), pewność zbawienia (8,28-39), wybór Boży (11,13-24), stosunek odrzucenia Żydów do powołania pogan do wiary (11,11-36), prawdziwą służbę Bożą (12,1n), doniosłość przykazania miłości (13,8-10), sumienie (14,22n) oraz gorliwość apostolską Pawła i świadomość specjalnego posłannictwa do pogan (1,5. 11-13; 15,15-19,29).

Nauka o usprawiedliwieniu i grzechu

Chociaż List do Rzymian porusza te same zagadnienia, co List do Galatów, to jednak przedstawione one zostały w odmienny sposób. Do Galatów trzeba było pisać z większym naciskiem o nieużyteczności Prawa dla zbawienia, bronić ich przed wrogami wiary, natomiast Rzymianom można było spokojniej i gruntowniej przedstawić przemianę dokonywaną przez Boga w wierzących. Stąd też wiele wierszy z Listu do Galatów staje się bardziej zrozumiałymi w świetle przesłania Listu do Rzymian (np. Ga 2,16n; 3,6n; 4,7; 5,6.14.16n; 6,2). Po około dwudziestu latach apostołowania Paweł ujął głębiej niektóre punkty swojej Ewangelii.

Przez śmierć Chrystus dokonał zbawienia i wyzwolenia, natomiast przez zmartwychwstanie uzyskał dla wyzwolonej spod władzy grzechu i potępienia ludzkości usprawiedliwienie i życie w Duchu Świętym.

Sprawiedliwość i usprawiedliwienie w ujęciu Pawła różnią się od treści tych pojęć u Żydów. Pobożny Żyd szukał usprawiedliwienia własnymi siłami, przez zachowywanie Prawa (Rz 9,31; 10,3). Ponieważ jednak o własnych siłach nie mógł zachować doskonale całego Prawa, nie mógł też osiągnąć sprawiedliwości (Rz 7,7n; por. Ga 2,16.21). Według zaś Pawła sprawiedliwość Boża usprawiedliwia człowieka darmo, bez pomocy uczynków Prawa.

Jedynym warunkiem osiągnięcia usprawiedliwienia jest wiara. Życie chrze­ścijańskie bowiem jest owocem wiary, a zarazem najlepszym kryterium jej prawdziwości (12,1-15,13).

Zbawczy plan Boży

Paweł przedstawia dzieje ludzkości jako rozwój zbawczego planu Bożego. Chrześcijanie włączeni są do tych, którzy zostali powołani przez Boga i wybrani w ciągu wieków. Pierwszy został wezwany do wiary Abraham i usprawiedliwiony dzięki swej wierze (Rz 4). Potem Bóg wybrał sobie Izraela, nie licząc się z prawem pierworództwa (10,6-13). Ten wybór Boży pozostał nadal w mocy, mimo że naród wybrany odwrócił się od zaofiarowanego mu zbawienia (11,2.8). Poganie zatem zostali powołani do zbawienia jako gałąź wszczepiona w pień narodu wybranego (11,17). Ponieważ ten pień trwa i posiada soki, Apostoł z nadzieją wygląda końcowego nawrócenia się Izraela (11,25n).

     W tak określonym zbawczym planie uwaga Pawła kieruje się ku dwom biegunom: pierwszy Adam przez nieposłuszeństwo pogrążył ludzkość w niewolę, zepsucie i cierpienie, pozbawił ją nadziei i chwały (3,23); natomiast drugi Adam - Jezus Chrystus (5,14), który jest antytypem pierwszego (5,15 -21), przez swoje posłuszeństwo przyniósł zbawienie. Między nimi dwoma mieszczą się całe dzieje zbawienia ludzkości.

Panowanie Prawa i panowanie Ducha to kolejne symbole, którymi posługuje się Paweł. Chociaż Prawo samo w sobie było święte, sprawiedliwe, dobre i duchowe, to jednak brakowało mu siły, by doprowadzić ludzi do życia (7,12-14). Ponieważ dawało swymi nakazami poznanie grzechu bez mocy przezwyciężenia go, dlatego w skutku sprzyjało raczej rozszerzaniu się grzechu (5,13.20) i prowadziło do śmierci duchowej (7,10). Przełomową chwilą w dziejach ludzkości stała się dopiero śmierć Chrystusa. Uwolniła bowiem ludzi od grzechu, śmierci Prawa, a zapoczątkowała na świecie panowanie Ducha (6,4; 8,2). To panowanie Ducha zainicjował Chrystus, wypełniając tym samym obietnice Boże dane w czasach pano­wania Prawa. Żyd, który już pod panowaniem Prawa nie zadawalał się tylko zewnętrznymi objawami świata religijnego, takimi jak obrzezanie (2,28), ale przyjmował istnienie rzeczywistości wewnętrznej, duchowej, na jaką ludzie sami nie mogą sobie zasłużyć (2,29), należał przez swoją wiarę do panowania Ducha. W szczególny sposób związany był z panowaniem Ducha i łaski patriarcha Abraham, który zawierzył obietnicom Bożym, nie znając jeszcze Prawa (Rz 4,1n).