Jak zorganizować liturgię sakramentu małżeństwa
Obrzęd sakramentu małżeństwa powinien wskazywać wszystkim zgromadzonym ważne prawdy teologiczne: nowo powstająca rodzina jest wszczepiona mocą sakramentu w plan Bożego zbawienia, miłość małżonków jest obrazem miłości Chrystusa i Kościoła, a oblubieńcy w tej tajemnicy uczestniczą. Wśród zgromadzonych mogą być wyznawcy innych religii chrześcijańskich i niechrześcijańskich, a także niewierzący. Niektórzy małżonkowie spośród zaproszonych gości mogą przeżywać trudności życiowe i małżeńskie. Dla nich udział w tej celebracji może być okazją do pogłębienia wiary, do ujrzenia swoich zobowiązań w innym, szerszym świetle i przeżywania ich na nowo, mocą Chrystusa. Młodzi uczestnicy celebracji, którzy kiedyś będą przygotowywali się do małżeństwa mogą lepiej zrozumieć na czym polega chrześcijańska wspólnota życia. Mogą także z czasem skorzystać z tego, w czym będą uczestniczyli obecnie.
Małżeństwo powstaje przez zawarcie umowy małżeńskiej w czasie celebracji liturgicznej, która może mieć miejsce w czasie Eucharystii lub poza nią. Szafarzami sakramentu są sami małżonkowie. Związek błogosławi kapłan albo diakon (ten ostatni tylko wtedy, gdy obrzęd odbywa się poza Mszą św.), jako urzędowy świadek Kościoła.
Przygotowanie celebracji sakramentu małżeństwa obejmuje wybór tekstów, wariantów obrzędu. Mogą go dokonać narzeczeni lub celebrans. Najlepiej dążyć do sytuacji, gdy celebrans (a także ceremoniarz, animator liturgiczny – jeśli są w parafii) tylko doradza. Ten wybór może obejmować czytania z Pisma Świętego; formę, w jakiej wyrażą wzajemną zgodę na małżeństwo; formularze błogosławieństwa obrączek, błogosławieństwa ślubnego, intencje modlitwy wiernych i śpiewy.
Pełniący posługi liturgiczne w czasie sprawowania sakramentu małżeństwa – a więc nie tylko sami narzeczeni – powinni rozważyć fragmenty Pisma Świętego, które będą zastosowane w czasie liturgii słowa i w miarę możliwości inne teksty, a także w podstawowym zakresie dokumenty Kościoła na temat liturgii. Sakrament małżeństwa bowiem zakłada istnienie wiary, a pobożne rozważania wzmocni ją. Mogą to uczynić np. podczas wspólnotowego przygotowania liturgii w czasie kręgów liturgicznych. Można zastosować także mniej formalne spotkania rodzinne, by rozdzielić funkcje liturgiczne i w inny sposób przygotować się do celebracji.
Podczas prób przed liturgią należy zwrócić uwagę na teksty czytań i modlitw, jakie będą zastosowane. Warto określić odpowiednio wcześniej, kto ma pełnić poszczególne posługi. W grupach lepiej przygotowanych więcej funkcji mogą pełnić sami narzeczeni (np. nieść dary, wypowiadać intencje modlitwy wiernych), rodzina i przyjaciele. Podkreślić należy jedynie, iż funkcje liturgiczne mogą pełnić jedynie ochrzczeni. Czasami bowiem mają miejsce sytuacje, że narzeczeni pragną, by np. czytanie liturgiczne wykonał przyjaciel rodziny, który nie jest ochrzczony. Tymczasem czynności w liturgii mogą wykonywać tylko członkowie Kościoła.
W czasie prób warto omówić, jakie miejsca mają zająć posługujący. Ponadto należy przećwiczyć, jak należy spełniać poszczególne funkcje. Liturgia ma wielką moc, którą jeszcze można wzmocnić poprzez poprawne, piękne i dostosowane do zgromadzenia celebrowanie.
Strój posługujących w czasie liturgii sakramentu małżeństwa zwykle jest bardzo elegancki. Nie zawsze to jednak wystarczy. Należy zadbać o to dyskretnie przypominając, że garnitur czy sukienka powinny być nie tylko odświętne, ale i odpowiadające godności miejsca celebracji, a zatem nie mogą być nadmiernie krótkie czy wcięte. Posługujący w prezbiterium jeśli są włączeni do wspólnoty służby ołtarza to mogą ubrać swój zwykły strój liturgiczny, np. albę.
Każdą akcję liturgiczną należy dobrze przygotować przy zgodnym współdziałaniu wszystkich zainteresowanych. Podkreślić należy, że narzeczeni (szafarze sakramentu) – mogą wybrać teksty w sposób zgodny z przepisami liturgicznymi oraz rodzaj swojego zaangażowania w inne funkcje liturgiczne
Główny celebrans ma ostatnie słowo w sprawie wyboru formy obrzędu i kształtu celebracji; wskazuje np. ilu osobom (np. rodzice, świadkowie, krewni) będzie rozdzielana Komunia Święta pod dwiema postaciami (zazwyczaj w tej postaci jest udzielana przynajmniej nowym małżonkom). W przypadku, gdyby jedno z narzeczonych nie było katolikiem należy zastosować obrzęd bez Mszy Świętej – chyba, że w porozumieniu z ordynariuszem miejsca będzie wybrane inne rozwiązanie.
Warto pomyśleć o funkcji ceremoniarza, który będzie koordynować sposób wykonania prób przed liturgią i czuwać nad przebiegiem obrzędu. Organista, przewodnik scholi, animator muzyczny przygotowują śpiewy zgodne z przepisami liturgicznymi, wskazują czy i jakie śpiewniki powinny być rozdane albo dbają o wyświetlenie odpowiednich slajdów. W pewnych przypadkach są przygotowywane przez narzeczonych (czy innych posługujących we współpracy z nimi) specjalne śpiewniki dostosowane do tej jednej celebracji z wybranymi tekstami liturgicznymi. Czasem zawierają także inne śpiewy stosowane już w czasie pozaliturgicznej uroczystości. Mogą stanowić ciekawą pamiątkę dla wszystkich gości, zachęcać później do modlitwy za małżonków, pomagać także innym do pogłębienia duchowości małżeńskiej.
W czasie sprawowania Eucharystii z udzieleniem sakramentu małżeństwa mogą być stosowane wszystkie funkcje takie, jak w czasie uroczystej Mszy św. (np. łącznie z kadzidłem, ministrantami światła i krzyża).
Znakiem jedności wspólnoty parafialnej będzie podjęcie części funkcji liturgicznych przez posługujących w parafii ministrantów, lektorów, kantora, psałterzystów, scholę czy organistę. Należy uzgodnić kto i co będzie robił. Wystrój kościoła powinien dyskretnie podkreślać rodzaj celebracji, a nie epatować tylko przepychem. W żadnym przypadku dekoracje nie powinny utrudniać przebiegu akcji liturgicznej.
Warto przy tych przygotowaniach zachować dwie zasady: wypełniający posługi powinni znaleźć się w kościele wcześniej niż inni. Ponadto istotnym elementem przygotowania jest wspólna modlitwa zespołu służby liturgicznej i chwila skupienia w ciszy przed liturgią.
Przygotowanie przed celebracją obejmuje przyniesienie i ustawienie niezbędnych przedmiotów (np. tacka na obrączki, woda święcona, stuła) i innych, jak w czasie każdej Eucharystii oraz dekoracji i kwiatów (tak by nie utrudniały przebiegu liturgii). Szaty liturgiczne powinny być koloru białego lub świątecznego. Należy przygotować właściwie rozstawione krzesła i klęczniki dla narzeczonych oraz krzesła dla świadków – zgodnie z miejscowym zwyczajem. Jeśli je przewidziano – należy rozłożyć śpiewniki albo kartki ze śpiewami czy tekstami modlitw – zależnie od wcześniejszych ustaleń. Dobrze jest, gdy służba ładu wskazuje miejsca przychodzącym wiernym.
Wszelkie fotografowanie i filmowanie powinno być tak zorganizowane, by nie utrudniać przebiegu liturgii i nie rozpraszać narzeczonych i wiernych. Warto, by fotograf przed liturgią zapytał ceremoniarza o to, co i z jakiego miejsca utrwalać. Ideałem byłby udział fotografa w próbie celebracji.
Uwagi dotyczące wyboru tekstów
Kościół przygotował do wyboru wielkie bogactwo czytań (są zawarte w obrzędzie, w rozdziale IV i w Lekcjonarzu, t. VII). Mogą wybrane najwyżej 3 z nich w czasie celebracji. Inne mogą być rozważane przez narzeczonych i ich rodzinę i przyjaciół, by pogłębić ich wiarę, rozszerzyć rozumienie małżeństwa chrześcijańskiego.
Celebrowanie sakramentu małżeństwa jest zakazane w Wielki Piątek Męki Pańskiej i w Wielką Sobotę. Gdy przypada obchód wymieniony w numerach 1-4 „Tabeli dni liturgicznych” i gdy w niedziele Okresu Narodzenia Pańskiego i Okresu Zwykłego w celebracji uczestniczy wspólnota parafialna używa się formularza z tego obchodu. Jedno czytanie można wówczas wybrać ze znajdujących się w obrzędzie sakramentu. Zachowuje się błogosławieństwo małżonków i można wziąć formułę błogosławieństwa końcowego z obrzędu sakramentu.
Przy wyborze tekstów liturgicznych i przebiegu oraz przygotowaniu obrzędów należy stosować opisane niżej zasady. Przy udziale narzeczonych można wybrać czytania biblijne, formę, w której wyrażą zgodę na małżeństwo, formularze błogosławieństwa obrączek, błogosławieństwa ślubnego, intencje modlitwy wiernych i śpiewy. Śpiewy winny być dostosowane do obrzędów małżeństwa i wyrażać wiarę Kościoła. W urządzeniu miejsca celebracji w szczególny sposób mogą być uhonorowane władze świeckie, poza tym nie wolno okazywać żadnych względów prywatnym osobom. Przynajmniej jedno z wybranych czytań winno dotyczyć wprost małżeństwa (w poniższym wykazie oznaczono je*). W przypadku układania specjalnych wezwań modlitwy wiernych warto zachować formę zawartą w obrzędzie. Zmienić można kolejność wezwań. Może ich być więcej niż 6 – traktujemy bowiem tę celebrację jak Mszę Św. dla grup specjalnych.