Biblia ukazuje relacje Boga z ludźmi. Bóg objawia się na różne sposoby człowiekowi i zaprasza go do zawarcia przymierza. Wielu spośród biblijnych bohaterów odpowiedziało na to Boże wezwanie. Ich życiowe ścieżki są różne, często poplątane i nie pozbawione pomyłek, łączy ich jednak to, że zaufali Bogu. Zapraszam do prześledzenia na kartach Pisma Świętego, jak wyrażali swoje otwarcie na Boga, jakimi słowami składali swoje wyznanie wiary.
Słownik Teologii Biblijnej mówi, iż wyznanie wiary zarówno w Starym, jak i w Nowym Testamencie oraz w tradycji chrześcijańskiej - to przede wszystkim proklamacja wielkości Boga i Jego zbawczych czynów... Wyznanie wiary grzesznika jest tylko wtedy prawdziwe, gdy jest równocześnie ogłaszaniem świętości Boga.
Słownik ponadto precyzuje, że akt wiary nie wymaga od wyznawcy dokładnej znajomości poszczególnych dzieł Bożych, ale jest raczej wyrazem otwartej postawy na Boże inicjatywy i gotowości na ich przyjęcie.
Jeżeli wyznawanie wiary jest uwielbianiem Boga i ogłaszaniem Jego zbawczych czynów, to na każdą bliblijną modlitwę chwalebną możemy patrzeć jak na akt wiary. Oznacza to również, że wyznania wiary, które odnajdziemy w Piśmie Świętym mogą być dla nas wzorem modlitwy. Sam Jezus daje nam przykład takiej modlitwy: Wysławiam Cię, Ojcze, Panie nieba i ziemi, że zakryłeś te rzeczy przed mądrymi i roztropnymi, a objawiłeś je prostaczkom (Mt 11, 25).
W dziękczynieniu
Bohaterowie Starego Testamentu bardzo często składali swoje wyznania wiary w kontekście ciężkiego doświadczenia, klęski, konieczności walki z przeważającym wrogiem. Wśród tych aktów zawierzenia Bogu można wyróżnić dwa przypadki; wyznania wiary będące dziękczynieniem, gdy niebezpieczeństwo zostało oddalone oraz wyznania wiary połączone z prośbą o ocalenie w obliczu zagrożenia.
Przykładem pierwszej postawy są Mojżesz i Izraelici po przejściu Morza Czerwonego. Widząc potęgę Boga jaką okazał wobec faraona i jego wojska śpiewali:
Będę śpiewał ku czci Pana,
który wspaniale swą potęgę okazał,
gdy konia i jeźdźca jego
pogrążył w morzu.
Pan jest moją mocą i źródłem męstwa!
Jemu zawdzięczam moje ocalenie.
On Bogiem moim, uwielbiać Go będę,
On Bogiem ojca mego, będę Go wywyższał (Wj 15, 1b-2).
Podobnie zareagował Jetro, teść Mojżesza na wiadomość o ocaleniu Izraelitów (Wj 18, 10-11). W Księdze Sędziów odnajdujemy wyznanie Debory po zwycięstwie Izraelitów nad królem Kanaanu (Sdz 5,3-9).
Król Dawid jako autor licznych psalmów zapisał wiele wyznań wiary, składanych w różnych sytuacjach życia. Jedna z jego pieśni dziękczynnych, będąca jednocześnie aktem wiary, jest umieszczona w Drugiej Księdze Samuela (2 Sm
22,2-7) oraz stanowi Psalm 18. Księga Samuela ukazuje nam szerszy kontekst dla tego tekstu. Hymn umieszczony jest w treści księgi po zakończeniu wojen z Filistynami, a jednocześnie opatrzony komentarzem, że Dawid wygłosił słowa pieśni, gdy Pan wyzwolił go z ręki wszystkich wrogów i z ręki Saula:
Panie, ostojo moja i twierdzo, mój wybawicielu!
Boże mój, skało moja, na którą się chronię,
tarczo moja, mocy zbawienia mego i moja obrono!
Ty mnie wyzwalasz od wszelkiej przemocy (2 Sm 22,2-3).
Z kolei Tobiasz Starszy wygłasza swoją modlitwę pochwalną (Tb 13, 2-6) po tym, gdy archanioł Rafał wyjawia mu kim jest i że wraz synem byli po jego opieką. Dzięki archaniołowi Tobiasz odzyskał wzrok, a jego syn (również Tobiasz) w noc poślubną był chroniony przed mocą demona, który zabijał wcześniejszych narzeczonych jego żony:
Niech będzie błogosławiony Bóg, który żyje na wieki,
i królestwo Jego.
Ponieważ On karze i okazuje miłosierdzie,
posyła do Otchłani pod ziemię
i wyprowadza z największej zagłady.
I nie ma nikogo, kto by uszedł Jego ręki.(...)
On sam jest Panem i Bogiem naszym.
On sam Ojcem naszym i Bogiem po wszystkie wieki (Tb 13, 2.4cd).
W błaganiu
Powyższe fragmenty ukazały wiarę osób, które doświadczyły wielkiej Bożej łaski lub gdy w ich życiu wydarzyło się coś ważnego, podniosłego. Można powiedzieć, że ich wyznania wiary płyną niejako z wdzięczności dla Pana. Biblia jest jednak też pełna przykładów, gdzie wołający do Boga są w ciężkim położeniu. Trudna sytuacja życiowa również skłania do wyznania wiary.
Nehemiasz składa swoje wyznanie (Ne 1, 5-7) po zakończeniu niewoli babilońskiej. Nie jest to jednak głos człowieka szczęśliwego - Jerozolima jest zrujnowana, resztki ocalałych Żydów żyją w wielkiej biedzie i pohańbieniu: Ach, Panie, Boże niebios, Boże wielki i straszny, dotrzymujący przymierza i otaczający opieką tych, którzy Cię miłują i zachowują Twoje przykazania. Niechże będzie ucho Twoje uważne i oczy Twoje niech będą otwarte... (Ne 1, 5-6).
Judyta w modlitwie (Jdt 9,2-14) wyznaje swą wiarę przed udaniem się do Holofernesa, wrogiego władcy, którego armia zagraża Ludowi Bożemu. Judyta planuje sama w pojedynkę pokonać wroga. Jej zamiar jest podstępny, ale i bardzo ryzykowny, ona wie że tylko dzięki Bogu może dokonać to co zaplanowała:
Panie, Boże mego praojca Symeona,
Ty mu dałeś w rękę miecz,
aby wywarł pomstę na cudzoziemcach, (...)
Tyś uczynił rzeczy wcześniejsze od tamtych
i tamte, i te, które będą później,
także i teraźniejsze, i te, które nastąpią,
i już się stały, i te, które masz w swoim zamyśle. (...)
Wszystkie bowiem Twoje drogi są przygotowane,
a przewidziane Twoje wyroki (Jdt 9,2a.5.6b)
W Księdze Estery czytamy o tym, jak król Aswerus, pod namową zawistnego doradcy Hamana, ogłosił dekret skazujący wszystkich Żydów na zagładę. Nie wiedział, że królowa Estera również należy do Narodu Wybranego. Ona zaś wobec niebezpieczeństwa śmierci swojej i swego ludu wołała do Boga (Est 4, 17l-17z), wyznając wiarę w Jego moc i wierność: Panie mój, Królu nasz, Ty jesteś jedyny (...) Ty, Panie, wybrałeś Izraela spośród wszystkich narodów i ojców naszych ze wszystkich ich przodków na wieczystą posiadłość i uczyniłeś im tak wiele rzeczy według obietnicy. (...) Sprawiedliwy jesteś, Panie! (Est 4, 17l-17n).
On jest Panem
Jednak w księgach Starego Testamentu można znaleźć nie tylko wyznania wiary złożone w obliczu niebezpieczeństwa.
Mojżesz wyznaje wiarę po tym, jak zakończył spisywać Księgę Prawa. Kazał zwołać wokół siebie starszych ze wszystkich pokoleń i zwierzchników i w ich obecności przemówił:
Głosić chcę imię Pana:
uznajcie wielkość Boga naszego;
On Skała, dzieło Jego doskonałe,
bo wszystkie drogi Jego są słuszne;
On Bogiem wiernym, a nie zwodniczym,
On sprawiedliwy i prawy... (Pwt 32,3-4).
Kapłan Heli uświadomił sobie, że to wołanie, które słyszał w nocy jego uczeń, młody Samuel, to Boży głos. Zdając sobie sprawę, jak ważna to chwila w życiu młodego człowieka, kazał sobie dokładnie zrelacjonować treść Bożego objawienia i wyznał: On jest Panem! Niech czyni, co uznaje za dobre (1 Sm 3,18).
Na progu Nowego Testamentu
Wyznanie wiary w Starym Testamencie było ukierunkowane na historyczne działania i obietnice Boże. Podobne są pierwsze wyznania Nowego Testamentu. Maryja (Łk 1,46-55), Zachariasz (Łk 1, 68-79) i Symeon (Łk 2, 29-32) zwracają się bezpośrednio do Boga Ojca.
Wyznanie Maryi Matki Jezusa:
Wielkie rzeczy uczynił mi Wszechmocny.
Święte jest Jego imię (Łk 1, 49).
Wyznanie Zachariasza:
Niech będzie uwielbiony Pan, Bóg Izraela,
że nawiedził lud swój i wyzwolił go,
i moc zbawczą nam wzbudził
w domu sługi swego, Dawida (Łk 1, 68-69).
Wyznanie Symeona:
Moje oczy ujrzały Twoje zbawienie,
któreś przygotował wobec wszystkich narodów (Łk 2, 29-32).
Wiara w Jezusa
W przytoczonych powyżej przykładach Maryja, Zachariasz i Symeon wypowiadają swoja wiarę, gdy Jezus jeszcze nie objawił swego posłannictwa. Można uznać, że ich wyznania w sensie formy należą jeszcze do ducha Starego Testamentu. W Nowym Testamencie bowiem wyznanie wiary mówi przede wszystkim o tym jednym działaniu Boga, jakim jest Wcielenie Syna Bożego. Również skutki tego ostatniego dzieła Bożego są inne. Wyznania Nowego Testamentu są wyznaniami wiary w Jezusa.
Wyznanie wiary Jana Chrzciciela nad Jordanem, gdzie udzielał chrztu, było proroctwem, zapowiedzią. Słowa które wypowiedział miały zachęcić do nawrócenia i przygotowanie na przyjście Mesjasza: Ja was chrzczę wodą dla nawrócenia; lecz Ten, który idzie za mną, mocniejszy jest ode mnie; ja nie jestem godzien nosić Mu sandałów. On was chrzcić będzie Duchem Świętym i ogniem (Mt
3, 11).
Natanael był uprzedzony do Chrystusa, gdy dowiedział się że pochodzi z Nazaretu. Jednak wyznaje wiarę w Niego, gdy odkrywa, że Jezus zna jego tajemnicę: Rabbi, Ty jesteś Synem Bożym, Ty jesteś Królem Izraela! (J 1,49).
Postawa Szymona Piotra uczy nas gotowości do udzielenia konkretnych, prostych odpowiedzi na fundamentalne pytania. Zapytany wprost przez Jezusa a wy za kogo mnie uważacie, wyznaje: Ty jesteś Mesjasz, Syn Boga żywego
(Mt 16,16).
Marta siostra Łazarza składa swoje wyznanie, gdy Jezus zapytał ją czy wierzy w to, że On jest zmartwychwstaniem i życiem: Tak, Panie! Ja mocno wierzę, żeś Ty jest Mesjasz, Syn Boży, który miał przyjść na świat (J 11,27). Miało to miejsce na chwilę przed wskrzeszeniem leżącego już w grobie Łazarza.
Pozytywna reakcja Jezusa na wyznanie Dobrego Łotra uświadamia nam, że wiara to zwrot człowieka ku Bogu, a nie rozlicznie dotychczasowego życia: Jezu, wspomnij na mnie, gdy przyjdziesz do swego królestwa (Łk 23,42).
Można podejrzewać, że to nie była pierwsza egzekucja, którą setnik nadzorował. Co zobaczył ten rzymski żołnierz w umierającym na Golgocie Chrystusie, że wyznał: Prawdziwie, ten człowiek był Synem Bożym (Mk 15,39)?
Apostoł Tomasz wyznał: Pan mój i Bóg mój! (J 20, 28) po tym, gdy zmartwychwstały Jezus pozwoli mu dotknąć swoich ran.
Wyznanie Szczepana tuż przed ukamienowaniem: Widzę niebo otwarte i Syna Człowieczego, stojącego po prawicy Boga (Dz 7, 56).
Święty Paweł uczy nas jak należy formułować wyznanie wiary i pokazuje jaki jest owoc tego wyznania: Jeżeli ustami swoimi wyznasz, że Jezus jest PANEM i w sercu swoim uwierzysz, że Bóg go wskrzesił z martwych, osiągniesz zbawienie (Rz 10,9).
Wierzyć
Na zakończenie, dla dopełnienia obrazu, warto jeszcze zwrócić uwagę na fakt, że rozumienie wiary w Starym i Nowym Testamencie nie było dokładnie takie samo. Okres Starego Testamentu nie miał jeszcze w pełni wykształconego pojęcia „wierzyć”. Autorzy biblijni posługiwali się całym wachlarzem wyrażeń, które podkreślają aspekt zaufania i stałości. W Nowym Testamencie panuje jednoznaczność, występuje tylko jeden termin (pisteuein - wierzyć, pistis - wiara). Wg Podręcznika Teologii Dogmatycznej rdzeń pist- występuje w pięciuset miejscach (częściej tylko Christios).
Na kartach Pisma Świętego można jeszcze znaleźć wiele innych przykładów wyznania wiary, trudno przytoczyć wszystkie. Mam też świadomość, że wśród cytowanych postaci biblijnych są takie, których wyznań wiary jest kilka (np. Dawid czy św. Paweł). Wybrałem te teksty, które są mi najlepiej znane. Odkrywam dzięki nim, że wyznanie wiary to nie tylko oficjalna formuła o cechach definicji. Nasza relacja z Panem Bogiem zmienia się, dojrzewa wraz z nami. Zmienność okoliczności życia też powoduje, że inaczej doświadczamy naszej wiary. Bóg oczekuje, że we każdym położeniu będziemy pokładali w Nim ufność. Dlatego wyznanie wiary może być inne na każdy dzień, ale nie powinno w nim zabraknąć chwały Pana.