Krzyż jest prastarym znakiem bardzo rozpowszechnionym przez różne cywilizacje i religie. 

W rozmaitych formach pojawia się w różnych miejscach i czasach historii człowieka; od prehistorii, przez starożytny Egipt i Grecje – kolebkę kultury europejskiej, plemiona północnogermańskie, Indie i Asyria, cywilizacje Ameryki przedkolumbijskiej, imperium rzymskie oraz judaizm. 

Dzieje kształtowania się znaku krzyża w chrześcijaństwie nie są jednoznacznie wyjaśnione. Możemy na pewno poznać różnorodność form tego emblematu, wynikających z bogatych treści teologicznych formujących się wraz z rozwojem chrześcijaństwa.

Dzisiaj najbardziej znany i powszechny jest krzyż łaciński (1), kojarzony przede wszystkim jako atrybut męczeńskiej śmierci Jezusa Chrystusa. Ta współczesna forma zaczęła się kształtować od końca IV wieku z krzyża czteroramiennego wpisanego w koło (19), a potem greckiego (5), którego cztery równe ramiona symbolizowały cztery strony świata – powszechność chrześcijaństwa.

Jedna z najstarszych form krzyża występująca w starożytnym chrześcijaństwie związana była z monogramem Jezus Chrystusa. Najbardziej znane są trzy:

– Podwójny monogram utworzony przez pierwsze litery imienia Jezus Chrystus po grecku I (IHESYS) i X (XPISTOS) (2).

– Monogram utworzony przez pierwsze litery imienia Chrystus po grecku XP (XPISTOS) (3).

– Monogram z dwóch pierwszych liter imienia Chrystus, z czego litera X obrócona o 45 stopni pokrywa się z literą P (4). 

W katalogu krzyży kojarzonych z atrybutami śmierci świętych męczenników, którzy według tradycji na takich krzyżach mieli zakończyć ziemskie życie są krzyże św. Andrzeja (8) i św. Piotra (9). Krzyż św. Andrzeja istnieje w rzeczywistości laickiej, jako znak drogowy stawiany przed przejazdem kolejowym, nazywany po prostu „Krzyż św. Andrzeja”. Św. Piotr miał być ukrzyżowany głową w dół, ponieważ uważał że nie był godny umrzeć w taki sposób jak jego Pan. Odwrócony krzyż łaciński jest też niestety używany przez grupy satanistyczne, jako profanacja znaku Jezusa.

Symbolem miejsca męczeństwa Chrystusa jest także krzyż jerozolimski (13), utworzony z pięciu krzyży równoramiennych – pięć największych ran ukrzyżowanego – głowa poraniona koroną cierniową, przebite ręce, nogi oraz serce. Prostszą formą tego znaku jest krzyż laskowany (14), spotykany głównie w krajach niemieckojęzycznych. Na terenach średniowiecznych krajów Rzeszy rozpowszechnił się także krzyż widlasty (16) nawiązujący do drzewa życia.                                                 Wraz z podziałami chrześcijaństwa pojawiły się nowe formy krzyża. Jedna ze starszych form – krzyż koptyjski (17) i młodsza – krzyż hugenocki (21) – dziś symbol chrześcijan reformowanych. Krzyż prawosławny (10) posiada dodatkowe ukośne ramię poprzeczne (podpora do nóg skazańca). Za jeden ze znaków kościołów wschodnich uznawany jest krzyż patriarchów (11), posiadający dodatkową, krótszą belkę poprzeczną oznaczającą tabliczkę „INRI”. Używany przez patriarchów i arcybiskupów już we wczesnym okresie chrześcijaństwa. Znakiem tym może być naznaczona świątynia podległa bezpośrednio władzy kardynalskiej z pominięciem lokalnej biskupiej władzy kościelnej. Podobnie świątynia może być oznaczona krzyżem papieskim (12) oznaczającym zależność świątyni bezpośrednio od papieża. Krzyż ten posiada trzy belki poprzeczne, mające symbolizować: Biskupa Rzymu, patriarchę kościoła zachodniego, następcę św. Piotra. 

Formy krzyża powstawały za sprawą wspólnot zakonnych. Krzyż egipski (6) charakterystyczny jest dla wspólnot franciszkańskich. Litera T oznacza TAU- ostatnią literę alfabetu hebrajskiego – krzyż Jezusa jako ostatnia szansa na ratunek dla grzesznika. Krzyż egipski z uchwytem (7) w starożytnym Egipcie był hieroglifem oznaczającym życie. Współcześnie nadaje mu się znaczenie magiczne. Krzyż maltański (15) wywodzi się od średniowiecznych rycerzy zakonów szpitalników. Rycerze maltańscy do dzisiaj zajmują się działalnością charytatywną. 

Inną grupą są krzyże równoramienne o różnych zakończeniach. Ramiona krzyża zdwojonego (18) tworzą kolejne krzyże. Krzyż w kształcie kotwicy (22), która jest symbolem nadziei. Krzyż irlandzki – koniczynowy (23), zwany też trójlistnym, symbolizuje jedność Jezusa i Trójcy Świętej lub Jezusa otoczonego dwunastoma apostołami.

Bogactwo form krzyża jest jeszcze większe od tego które przedstawiłem. Warto je poznawać, gdyż wiara nasza jest tajemnicą znaków, które mają pomagać nam w dążeniu do celu naszego życia. Należy mieć na uwadze że ten sam znak w zależności od kontekstu może oznaczać diametralnie coś innego, a to może być niebezpieczne. Tym bardziej zachęcam do poznawania znaków naszej wiary, z których krzyż jest najważniejszy.