Do słów Ojca Świętego Jana Pawła II może aż nadto przywykliśmy. Mówił naszym językiem, używając bliskich nam sformułowań, a mimo to nie zawsze Jego słowa formowały nasze serca i sumienia. Dzisiaj, gdy nie ma Go już z nami na ziemi, o wiele łatwiej nam przyznać, że każde zdanie Jana Pawła II było cennym darem. Z tym większym skupieniem wsłuchujemy się w płynące z płyt nagrania Jego przemówień wygłaszanych w czasie pielgrzymek apostolskich oraz w czasie nauk podczas środowych audiencji generalnych. Jednak szczególną uwagę powinniśmy zwrócić na te dokumenty, w których Papież podejmuje problematykę doktrynalną, dogmatyczną i społeczno-etyczną - są nimi konstytucje, encykliki, adhortacje oraz listy apostolskie. Szczególnego „przepracowania" - zarówno umysłem, jak i sercem - wymagają papieskie encykliki.
Dziś jesteśmy bogatsi o nową encyklikę papieża Benedykta XVI - Deus caritas est. Nie znaczy to jednak, że encykliki Jana Pawła II należy ustawić na półce i nabożnie ocierać z kurzu. Nie są to teksty ani krótkie, ani proste, jednak ich waga mobilizuje do pochylenia się nad nimi.
Czym w ogóle są encykliki? Ogólna nazwa tego rodzaju dokumentu pochodzi od łacińskiego słowa „enciclica", wywodzącego się z kolei z greckiego „enkyklós", czyli okrężny, ogólny i wchodzącego w skład wyrażenia „litterae enciclicae" lub „epistola enciclica", a więc „list okólny", „okólnik". Encyklika oznacza urzędowe, oficjalne i zwykle najwyższej rangi pismo papieskie, skierowane do biskupów i wiernych całego świata. Rzadziej są one skierowane do Kościoła lokalnego (np. w jednym kraju czy regionie). Papież Jan XXIII po raz pierwszy adresował swą encyklikę „Pacem in terris" do „wszystkich ludzi dobrej woli", a więc nie tylko do katolików.
Każdy tego rodzaju dokument ma charakter osobistego listu papieża do ogółu wiernych i zmierza do utrzymania jedności wiary i dyscypliny w Kościele, służy też wyjaśnieniu pojawiających się wątpliwości, niejasności czy jakichś nowych nurtów, które mogłyby budzić spory. Czasami encyklika może zawierać nawet pouczenia bądź sformułowania doktrynalne.
Encyklika wraz z konstytucjami apostolskimi i bullami zaliczana jest do uroczystych aktów Stolicy Apostolskiej. Najczęściej ogłaszana jest po łacinie, ale zdarzały się też dokumenty tego rodzaju w innych językach, np. po włosku, niemiecku czy francusku - działo się tak wtedy, gdy papież kierował swe przesłanie do jednego narodu (np. encyklika Piusa XI „Mit brennender Sorgo" z 1937 do biskupów niemieckich o groźbie narodowego socjalizmu w ich kraju).
Za pierwszą encyklikę uważa się dokument „Ubi Primus" (o obowiązkach biskupów) Benedykta XIV z 3 grudnia 1740, w którym po raz pierwszy użyto uroczystego zwrotu „Do czcigodnych naszych Braci Patriarchów, Prymasów, Arcybiskupów i Biskupów", będącego odtąd jedną z najbardziej znamiennych cech każdej encykliki. Ta uroczysta formuła jest nazywana „arengą" i jest umieszczana na początku ważnych dokumentów. Tytuły encyklik - przeważnie dwuwyrazowe i po łacinie - pochodzą od pierwszych słów danego dokumentu.
Najwięcej takich dokumentów napisali dotychczas Leon XIII (1878-1903) - 51 i Pius XII (1939-58) - 41. Jan Paweł II ogłosił 14 encyklik.
Encykliki Jana Pawła II
- Redemptor Hominis (Odkupiciel człowieka) - 4 III 1979,
- Dives in Misericordia (Bogaty w miłosierdzie; o miłosierdziu Bożym) - 30 XI 1980,
- Laborem Exercens (Wykonujący pracę; o pracy ludzkiej) - 14 IX 1981,
- Slavorum Apostoli (Apostołowie Słowian; na 1100-lecie pracy św. Cyryla i Metodego) - 2 VI 1985,
- Dominum et Vivificantem (Pana i Ożywiciela; o Duchu Świętym w życiu Kościoła i świata) - 18 V 1986,
- Redemptoris Mater (Matka Odkupiciela; o Maryi w życiu pielgrzymujące¬go Kościoła) - 25 III 1987,
- Sollicitudo Rei Socialis (Troska o sprawy społeczne; na 20-lecie encykliki Pawła VI Populorum progressio) - 30 XII 1987,
- Redemptoris Missio (Misja Odkupiciela; o stałej aktualności misji) - 7 XII 1990,
- Centesimus Annus (Rok setny; w setną rocznicę encykliki Leona XII Re¬rum novarum) - 1 V 1991,
- Veritatis Splendor (Blask prawdy; o niektórych podstawowych zagadnie¬niach nauczania moralnego Kościoła) - 6 VIII 1993,
- Evangelium Vitae (Ewangelia życia; o wartości i nienaruszalności życia ludzkiego) - 25 III 1995,
- Ut Unum Sint (Aby byli jedno; o działalności ekumenicznej Kościoła) - 25 V 1995,
- Fides et Ratio (Wiara i rozum; o relacjach między nimi) - 15 X 1998,
- Ecclesia de Eucharistia (Kościół Eucharystii; o Eucharystii w życiu Kościoła) - 17 IV 2003.