Modlitwa Eucharystyczna (Prex eucharistica) jest centralnym punktem celebracji Eucharystii, a co za tym idzie najważniejszym „elementem” w liturgii Kościoła. Najkrócej można określić, że jest to modlitwa uwielbienia, poprzez którą dokonuje się uobecniająca pamiątka (czyli anamneza) Paschalnego Misterium Pana, w czasie której następuje konsekracja (uświęcenie i przeistoczenie) chleba i wina oraz złożenie ofiary Kościoła wraz z uobecnieniem jedynej i wiecznej, doskonałej ofiary Chrystusa. W liturgiach wschodnich Modlitwa Eucharystyczna nazywana jest Anaforą (od anaferein – przyniesienie darów, uniesienie) i posiada bardzo liczne wersje, często znacznie różniące się od siebie strukturą i treścią. Anafora nie tyle sama jest wydarzeniem eucharystycznym, co stanowi osłonę tego wydarzenia w postaci ludzkich słów i znaków, zaś samo wydarzenie uobecniane w liturgii od Ostatniej Wieczerzy nieskończenie ją przekracza i przewyższa. Bóg używa słów i znaków liturgicznych, by to wydarzenie opisać, przybliżyć, uczynić obecnym „tu i teraz”. Modlitwa Eucharystyczna jest specyficzną modlitwą – działaniem. Wydzielenie Modlitwy Eucharystycznej od innych modlitw ma korzenie jeszcze w starożytności. Już w sakramentarzu gelazjańskim obejmowała ona część Mszy Świętej od dialogu „Pan z wami; W górę serca” do modlitwy „Ojcze nasz”. W starych mszałach zaznaczano to często poprzez iluminowanie początkowych liter rozpoczynających modlitwy.

W refleksji teologicznej wymienia się często trzy zasadnicze funkcje Modlitwy Eucharystycznej: uwielbienie Boga, dziękczynne błogosławieństwo związane z ucztą, modlitwa ofiarowania.

Uwielbienie Boga. W ucztach żydowskich w Starym Testamencie bardzo mocno akcentowany był element uwielbiania Boga, który wierzącym w Niego udziela pożywienia. Taką modlitwę wypowiadał ojciec rodziny, a składała się ona z krótkiego błogosławieństwa chleba oraz długiego, rozbudowanego błogosławieństwa kielicha z winem. Tego typu modlitwy były charakterystyczne dla Starego Testamentu i to nie tylko w kontekście uczty. Często wypowiadał je człowiek, który doświadczał pełnego mocy działania Boga (np. Rdz 24, 27; Wj
8, 10; 1 Krl 8, 56). To uwielbienie dokonywało się przez opowiadanie potężnych dzieł Boga, było to swego rodzaju wyznanie przez innymi ludźmi, przed wspólnotą. Takie właśnie dziękczynne błogosławienie Boga wzorem Jezusa z Ostatniej Wieczerzy wypowiada w liturgii wspólnota chrześcijan nad chlebem i winem.

Dziękczynne błogosławieństwo związane z ucztą. Dwojaki sens hebrajskiego słowa „berek” – „wysławiać i błogosławić” objawia się w liturgii przez to, że dziękczynienie wypowiadane nad pokarmem jest jednocześnie modlitwą przy posiłku. Dar ten zostaje włączony w przestrzeń modlitwy, niejako „pobłogosławiony”. Tam, gdzie uroczyście przepowiadane (opowiadane) jest dzieło Boże z przeszłości, liturgicznie wspominane przez wspólnotę, tam zostaje ono jednocześnie uobecnione. Modlitwa Eucharystyczna uobecnia zbawienną rzeczywistość Ostatniej Wieczerzy.

Modlitwa ofiarowania. W liturgii wspólnota chrześcijan nie tylko obchodzi ryt wieczerzy, ale i sprawuje pamiątkę męki, śmierci i zmartwychwstania Chrystusa, czyli Jego ofiary. Jedyna ofiara Chrystusa uobecnia się w liturgii wraz ze wszystkimi swymi skutkami.

W liturgii rzymskiej Modlitwa Eucharystyczna została przekazana do naszych czasów pod postacią tzw. Kanonu Rzymskiego (I ME), na który składa się zmienna prefacja i niezmienna część dalsza, tzw. kanoniczna. Łacińskie słowo „canon” (kanon) znaczy tyle, co reguła, norma, ustalony porządek. W wyniku odnowy Soboru Watykańskiego II w liturgii rzymskiej opracowano i przyjęto do użytku liturgicznego najpierw trzy kolejne teksty Modlitw Eucharystycznych (1968r) znanych nam jako II, III i IV ME. Później Kongregacja Kultu Bożego opublikowała trzy Modlitwy Eucharystyczne dla Mszy z udziałem dzieci oraz dwie o tajemnicy pojednania w związku z Rokiem Świętym – 1975. Polska wersja Mszału oprócz wszystkich powyższych zawiera jeszcze jedną znaną nam jako V ME (w czterech wersjach A, B, C, D), zatwierdzoną przez Stolicę Apostolską na prośbę Konferencji Episkopatu Szwajcarii. Od 1973 r. jest wyraźny zakaz Stolicy Apostolskiej posługiwania się tekstami, które nie są zatwierdzone do użytku w liturgii.